Miskend Talent… de Aphex 250
Enige tijd geleden heb ik beloofd iets te plaatsen over de Aphex 250 Exciter. Er is maar weinig te vinden over de werking van de 250 en eigenlijk moet je er gewoon veel mee experimenteren om ‘m echt te doorgronden. Je krijgt het nooit in één keer helemaal goed, daar zijn een aantal regelsessies voor nodig. Maar ik zal proberen er in het kort er iets over te vertellen. Voor de échte techneuten: Ik heb zeker niet de illusie dat ik een expert ben op dit gebied en probeer gewoon de kennis die ik denk wél te hebben te delen. Dus wanneer er onjuistheden in staan corrigeer me dan alsjeblieft of vul aan waar het verhaal (te) incompleet is. Gebruik daarvoor gewoon de reacties, ik leer graag bij!
De 250, of voluit de Aphex 250 Aural Exiter Type III. wordt in onze (radio)wereld meestal ingezet als onderdeel van de officieel uit 4 componenten bestaande Aphex Audiophile Airchain, beter bekend als de Aphex Archain. Een prima analoge chain die bestaat uit de volgende componenten (in deze volgorde): Aphex 320A Compellor >> Aphex Aphex 250 Aural Exiter Type III >> Aphex 722 Dominator II >> Aphex 400 Digicoder. Zie ook het plaatje links, minus de Digicoder (heeft iemand een plaatje?)
De laatste schakel in deze chain, de Digicoder, wordt meestal vervangen door een andere stereocoder. Op zich is dat begrijpelijk want de Digicoder is a) zéér moeilijk verkrijgbaar en b) kost(te) hij nieuw zo’n € 5.500,00. Dat is overigens niet voor niets want de Digicoder heeft tijden te boek gestaan als zijnde één van de beste stereocoders. De Digicoder is in aangepaste vorm ook als optie verkrijgbaar bij de prima maar lastig af te regelen Aphex 2020 (zie afbeelding hieronder).
Ook de échte (radio-)Dominator 722 (zie hieronder) wordt vaak vervangen, en wel door zijn (studio-)broertje: de Dominator 720. Dat heeft trouwens wel meteen invloed op het eindresultaat omdat de 720 in tegenstelling tot de 722 geen pre- en de-emfase circuit heeft, waardoor er dus zeker (forse) overshoots zijn. Een composietclipper is dan absolute noodzaak om binnen het stokkemasker te blijven. Overigens is dat met de 722 ook nog steeds een aanrader, en dan vervalt natuurlijk een beetje de absolute noodzaak voor een ‘echte’ en moeilijker verkrijgbare 722. Maar let op: een goed pre- en de-emphasecircuit verdiend de voorkeur boven composietclippers.
Over de bekende Aphex 320A Compellor wil ik het nu even niet hebben, dat komt later nog wel tijdens een vergelijkende test, maar veel stations laten ook de 250 Exciter uit de chain. En dat is jammer want dat is nou juist een klankbepalend component binnen de chain. Vaak heeft het weglaten te maken met de onbekendheid met de werking van de 250 en het feit dat het geen ’stoere’ compressor, limiter of leveler oid is. Ook de wat minder goede tweedehands beschikbaarheid zal een rol spelen. Een equalizer doet hetzelfde toch? Nee dus. Bij lange na niet. Een equalizer is eigenlijk niets meer dan een volumeregeling die in een bepaald frequentiegebied werkt. Een paardenmiddel. Want als er niets op de ingang wordt aangeboden komt er ook niets uit, hoe ver je het volume ook openschroeft. Dus als er geen of nauwelijks hoog in het audio zit, krijg je het er met een equalizer ook niet in. Het enige resultaat is waarschijnlijk meer ruis en een vies, onrustig en slissend hoog. Ook in het laag kan het verschrikkelijk mis gaan, maar daar kom ik later op terug.
Wat de Aphex 250 doet is het toevoegen van extra harmonischen aan het geluid. Dat gebeurt zo netjes en effectief dat het frequentiebereik van het bronmateriaal daadwerkelijk groter wordt. Er worden dus hoge tonen gecreëerd die niet in het bronmateriaal zitten waardoor het behoorlijk wat transparanter en helderder klinkt. Uiteraard zijn die toegevoegde harmonisch en dynamisch aan het bronmateriaal gerelateerd. Dus in plaats van het ‘opkrikken’ van de bestaande hoge tonen voegt de 250 daadwerkelijk extra hoge tonen toe. Deze exciter-functie kan zelfs gecombineerd worden met ruisonderdrukking. Niet heel noodzakelijk in een airchain, maar sluit de Aphex 250 maar eens aan op je cassette- of spoelendeck en ontdek dat je oude tapes opeens weer een heel stuk frisser klinken. Mede daardoor zijn ze tweedehands een stuk moeilijker te vinden dan een Compellor en een Dominator. Wanneer iemand een 250 heeft leren kennen wordt er vaak simpelweg geen afstand meer van gedaan. Ondanks de verkrijgbaarheid als software plug-in.
De Aphex 250 heeft twee signaalpaden: die van het originele signaal en de sidechain waar bovenstaande processen plaatsvinden. Vlak voor de uitgang van de 250 worden beiden weer bij elkaar gemixt. Daar bepaal je dus de balans tussen het originele signaal en het effectsignaal Dat bij elkaar mixen heeft een wel een bijeffect dat “Phase Nulling” heet. Het komt er (kort door de bocht) op neer dat er een soort oneffenheid in het originele signaal ontstaat. Dat dipje zorgt ervoor dat het effectsignaal krachtiger overkomt dan het feitelijk is. Soms is dat juist prettig, maar soms is het een ongewenst bijeffect en daarom heeft er voor gezorgd dat dit bijeffect op de 250 beheersbaar is dmv ‘Null Fill’. Het geeft een beetje aan hoe ontzettend veel controle je zelf hebt.
Overigens kunnen ook de lage tonen kunnen een flinke bron van ellende zijn. “Waarom heb ik geen laag?” of “waarom is mijn laag niet strak?” zijn de vragen die dan opborrelen. De reden daarvoor is eigenlijk vrij simpel: bij iedere stap in de keten raken de lage tonen een klein beetje vertraagd ten opzichte van de middentonen en de hoge tonen. De fase van de lage tonen verschuift dus tov die van de midden- en hoge tonen. Dat is een natuurkundig gegeven en daar doe je helemaal niets aan. Het is te herkennen aan een ‘laag dat niet mooi vol klinkt en ’scherpte’ mist. Het zou dè motivatie moeten zijn om je keten zo kort mogelijk te houden, goede kabels te gebruiken en ervoor te zorgen dat je niet met dubieuze apparaten gaat werken (Behringer is berucht op dit vlak). Iedere schakel in de keten maakt het een stukje erger. Ook hier kom je met een equalizer niet weg. Sterker nog, het maakt het eigenlijk alleen maar erger en zorgt ervoor dat je (te) zwaar de compressie of zelfs de clipper ingaat. Bijkomend effect kan zijn dat zelfs het hoog wat matter gaat klinken. Om dit verschijnsel tegen te gaan heeft de Aphex 250 een SPR (Spectral Phase Refractor) functie. Hoe dit precies werkt is me niet duidelijk, maar in combinatie met de Exciterfunctie is het positieve effect op het geluid duidelijk waarneembaar.
Tenslotte nog even voor de 104 en 204 Exciter/Big Bottom gebruikers: Maak niet de vergissing de Aphex 250 te vergelijken met een 104 of 204 ‘Exciter met Big Bottom’. Er is geen ander vergelijkbaar apparaat dat je zoveel correctiemogelijkheden en controle geeft over je exciterproces dan dat de 250 doet. Vooral de 104 heeft zo zijn tekortkomingen en raakt snel aan de ingang overstuurd. Gebruik je toch een 104 of 204, dan is ‘minder’ zeker ‘meer’! Voorzichtig dus met die knoppen, en onthoud dat je er uiteindelijk nooit mee zult bereiken wat je met een 250 wél kunt bereiken. Maar dat betekent niet dat ze niet deugen, het zijn eenvoudigweg andersoortige apparaten.
maart 9th, 2007 at 23:35
wat mij betreft: een helder verhaal
maart 10th, 2007 at 15:26
Hallo,
leuk lees voer…Ik heb hier de 722 en de 320 maar helaas “mis” ik dus de 250…
De volgende vraag die nu op komt is de volgende. Mijn ervaring is als je een 104 of 204 of ultrafex of wat dan ook voor enhancer voor de 722 zet hij erg zenuwachtig gaat reageren (logisch, de 722 reageerd op pieken), is dat met de 250 ook zo?
Verder kwam ik nog wat tegen over de 700 studio dominator en dan ook nog de gemodificeerde versie van meneer Foti, de zg. Vigilante..daar zou ik ook wel eens wat meer over willen weten. Helaas weining info..Nou ja, dit verhaal is in iedergeval een goede en leerzame aanvulling. Ga zo door!!!
maart 10th, 2007 at 15:54
Hallo Alex,
Ik zou er zowieso geen Ultrafex tussen zetten. Het hoog van de Utrafex is niet jofel. Hij doet wel meer laag dan een 104, maar dat is met een mod voor de 104 makkelijk te evenaren. Een 104 of 204 zou de 722 eigenlijk niet zenuwachtiger moeten maken. Als dat wel zo is dan voeg je waarschijnlijk net iets te veel ‘effect’ toe en spreekt je de limiter(s) in de 722 aan. Je kunt de limiter dan iets meer ruimte geven, maar dat kost je weer luidheid… Een 250 is in ieder geval subtieler en acurater in te regelen en klinkt daardoor ‘rustiger’. Vergeet ook de ‘corrigerende’ functies van de 250 niet.
Lekker op zoek gaan naar een 250 zeg ik ;-) Misschien krijg ik er binnenkort ook nog eentje binnen.
maart 10th, 2007 at 18:47
Hallo Richard,
Dat zoeken naar een 250 was ik ook van plan…dus als je wat weet….
Wat me wel te binnen schoot is het volgende: Waarom is deze Aphex chain in Nederland niet zo populair? Ik kan me tenminste buiten lokale omroepen geen stations bedenken die de complete chain gebruiken. Er zijn wel stations die de 320 gebruiken maar de rest dus niet. Of heb ik het mis?
Voor mij blijft toch het ultieme geluid uit de 8100 of de Inovonics 250 komen…Maar da’s weer een heel ander verhaal….
Ik ga zoeken ;-)
Groeten:
Alex
maart 10th, 2007 at 22:47
Die Aphex airchain heeft nog een tijdje bij 538 gedraaid voordat men overging op de Aphex 2020 en later 8200 en nu 8500.
maart 10th, 2007 at 23:21
Ik dacht dat het Aphexspul bij 538 alleen ingezet was voor de jocks (analoge afluistering, dus geen vertraging). Er heeft meen ik wel ooit een door Peter van B. gemodificeerde 104 in de lijn gezeten.
Maar goed, dat heb ik ook alleen van ‘horen zeggen’ :-)
maart 11th, 2007 at 12:32
538 heeft in het begin van hun etherperiode altijd heel slecht geklonken. Diverse processoren zijn er toen geprobeerd waaronder een Inovonics en een CRL Signature bij de zender in Lelystad maar dat vervormde gigantisch. En ik weet nog dat het van de ene op de andere dag in 1x geweldig klonk. Toen zat die aphex airchain er tussen met bij de zender een digicoder.
Later werd de processing vervangen voor een Aphex 2020 en werd die Aphex airchain in de studio heel mild afgesteld omdat men de processing vooral bij de zender wilde doen, dat is mij ooit verteld door Jens Timmermans tenminste.
Later kwam er in de studio ook een 2020 voordat men over ging op de 8200 begin 2000. Dat zo’n beetje de geschiedenis van de processing van 538, correct me if I’m wrong.
maart 11th, 2007 at 12:49
@Erwin:Dan was mijn informatie blijkbaar van later. Bovendien komt jouw info van dichterbij dus ik neem aan dat die juist is. Thankx voor de aanvulling!
maart 11th, 2007 at 13:46
Hallo
kijk dat zijn nou leuke stukjes om te lezen! Hulde!
Zo word iedereen wijzer en worden vragen beantwoord. Ik ga er van uit dat de 250 dan ook in de chain stond bij 538. Ik wist dus niet dat ze die chain hebben (of hadden) gebruikt. Dat van die 2020 was me wel bekend.
Nou leuk om te lezen! Ik zit zelf nog te twijfelen of dat ik een Aphex 250 zal aanschaffen of dat het toch een Inno 250 wordt. Het getal 250 speelt trouwens wel en rol in mijn leven bedenk ik me nu :-). Mocht iemand daarover nog sugesties hebben (de complete Aphex chain in vergelijking met de inno 250) dan houd ik me aanbevolen…
Nogmaals reuze dank voor dit mooie stukje geschiedenis!
maart 11th, 2007 at 15:30
@Alex: De Inno is een prachtig apparaat en kan standalone waarschijnlijk ietsje harder dan een standalone Aphex chain. De verschillen in klank zijn wezenlijk, de Inno is koeler, heel rustig en transparant (goeie leveling!), de Aphex chain kan wat ‘vetter’.
Een waarschuwing: De Inno is al een tijdje niet meer te koop en niet alle exemplaren zijn daardoor in even goede staat. Specifieke onderdelen ervoor zijn via de reguliere kanalen (bijna) niet meer te krijgen… Ik zou eerst de Aphex chain eens compleet maken ;-)
maart 11th, 2007 at 18:15
Hee Richard,
Ik ben dus lief-hebber van het bijna niet horen van processing. Dan zou dus de Inno beter passen bij wat ik zoek (dacht ik ook al). Andere optie die ik ook nog in gedachte heb is een 8100…Helaas heb ik nooit echt goed de gegelegenheid gehad om die eens goed te beluisteren stanalone, de Inno wel. Ik dacht trouwens dat de Inno nog tot 2003 of 2004 gemaakt is (als ik het mis heb hoor ik het graag), ik ging er dus vanuit dat de fabrikant nog wel support zou leveren als dat nodig was. Blijkbaar wordt dat dus wat moeilijker begrijp ik..
Een leuk voorbeeld van een station dat ik goed vind klinken is bijv. radio M of City FM via de ether. Vooral radio M luister ik graag naar….En dat is toch een 8200 (en niet alleen een 8200)…
Nou, nogmaals dan de oproep als iemand een Aphex 250 weet dat even te melden aan mij..Alvast bedankt!
Oja, Richard natuurlijk ook bedankt voor al je info!
maart 11th, 2007 at 19:19
Een Inovonics is geen partij voor een 8100.
maart 22nd, 2007 at 18:02
Ik wil wel even wat foto’s maken van de digicoder heb er hier een paar in de verzameling.
maart 24th, 2007 at 9:40
Hoi Rene,
Dat zou te gek zijn! Begrijp ik nou goed dat je een paar digicoders hebt???
september 17th, 2007 at 15:17
hallo wie kan mij vertellen hoe je de airchain in de goede volgorde aansluit
september 17th, 2007 at 15:34
Hallo Wilfried. Even bovenstaand artikel lezen en je weet het ;-)
oktober 3rd, 2007 at 13:38
hallo Richard,
Ik heb met interesse dit onderwerp gelezen, nu heb ik de volgende vraag:
Wij hebben in one zendlijn alleen een aphex 2020MKII staan nu willen wij meer sprankelen in het hoog en het sinaal wat meer verbreden (stereo verbreder), is dat te realiseren met een aphex 204 ?
oktober 10th, 2007 at 6:40
Hallo Erik,
Je zou het eens met een 204 kunnen proberen, maar echt sprankelen zul je er niet mee bereiken. Als je de klank wat helderder wilt maken kun je beter een 250 proberen… Maar verwacht geen wonderen, de HF limiter van de 2020 is een hele lastige om in te regelen. Ik zou het dan ook eers in een andere setting van de 2020 zoeken. Wat voor type zender gebruiken jullie en hoe oud is-ie?
Groetz, Richard
oktober 10th, 2007 at 6:57
Hallo Richard,
Wij gebruiken een RVR PTX100 LCD FM Zender.
En even voor de duidelijkheid, wij gaan vanaf de aphex 2020 (mpx signaal)via een stl verbinding naar de zender.
Greetz Erik